Mối liên hệ mật thiết giữa chó mèo và con người

Chó và mèo là một trong những vật nuôi lâu đời và có sự gắn bó mật thiết với cuộc sống của con người. Theo thời gian, mối liên hệ này đã có sự thay đổi đáng kể. Ban đầu, chó và mèo sau khi được thuần hóa và được nuôi với mục đích trông coi nhà cửa, bắt chuột, săn bắt, chăn gia súc, vv… ⁽³⁾ dần dần chúng như trở thành người “bạn đồng hành” với chủ nhân. Sự gắn bó càng mật thiết đồng nghĩa với việc chó và mèo nên cần được chăm sóc kĩ lưỡng, tương tự như việc những người chủ nuôi đang chăm sóc chính sức khỏe của bản thân mình. Giờ đây, chó mèo lại càng được xem trọng như những thành viên trong gia đình.

Số lượng và tên các giống chó mèo mới đang liên tục được cập nhật

Theo báo cáo của Angela P. Perri và cs. (2020) đã cho thấy rằng chó là loài vật đầu tiên được thuần hóa dựa trên các bằng chứng về khảo cổ học và các thu thập hồ sơ về bộ gen: các phân tích cho thấy có sự phân tán về bộ gen ti thể của chó được ghi nhận ở các địa điểm và thời điểm của các nhóm người khác nhau. Giống chó đầu tiên được thuần hóa là từ chó sói xám thuộc thế Pleistocene muộn (late Pleistocene - khoảng 126.000 ± 5.000 năm trước); giai đoạn loài chó sói này dần được thuần hóa và trở thành chó nhà bắt đầu vào khoảng 12.000 – 23.000 năm trước, nghĩa là chó nhà đã được thuần hóa từ rất lâu ⁽¹⁾. Ngay từ ban đầu, con người đã chủ đích lai tạo các giống chó để thực hiện các công việc khác nhau: săn bắt, chăn gia súc và canh gác ⁽⁵⁾. Trải qua hàng ngàn năm, các giống chó được lai tạo sau này dần có những đặc tính mới phù hợp với những tính chất công việc mà chúng phụ trách, kể cả phục vụ cho nhu cầu về giải trí hay thị hiếu về các giống chó đẹp. Cho đến nay, theo thống kê của American Kennel Club (AKC - tạm dịch: Hiệp hội Những người nuôi Chó giống Hoa Kì) đã có đến 340 giống chó trên thế giới ⁽⁴⁾, tuy nhiên AKC chỉ xác định được 201 giống với giống mới nhất là Lancashire Heelers đến từ Anh ⁽⁵⁾ (số liệu được cập nhật đến năm 2024); trong khi đó, theo số liệu của Fédération Cynologique Internationale (FCI – tạm dịch: Liên đoàn các Hiệp hội nuôi Chó giống Quốc tế) về số giống chó ghi nhận được là hơn 356 giống ⁽⁶⁾ (số liệu được cập nhật đến năm 2023). 

Hình 1. Các giống chó hiện nay theo AKC (Nguồn: American Kennel Club)

Quá trình thuần hóa loài mèo cũng đã xảy ra từ rất lâu. Theo tạp chí Heredity của Nature, trong bài nghiên cứu của nhóm tác giả Sara M. Nilson và cs. được công bố vào tháng 11 năm 2022 đã chỉ ra rằng: quá trình thuần hóa loài mèo bắt đầu từ mối quan hệ cùng có lợi (cộng sinh) giữa loài mèo hoang dã (phụ loài Felis silvestris) và con người khi loài người bắt đầu bước vào giai đoạn chuyển đổi từ lối sống săn bắt, hái lượm sang giai đoạn canh tác nông nghiệp khoảng 10.000 – 12.000 năm về trước ⁽³⁾. Lúc này, sản lượng nông nghiệp tăng, kéo theo đó là số lượng các loài gặm nhấm tăng lên khiến loài mèo hoang dã tìm đến để săn mồi; dĩ nhiên, loài người chúng ta cũng được hưởng lợi từ việc này. Thông qua quá trình đó, loài mèo dần được thuần hóa và trở thành mèo nhà. Trải qua hàng ngàn năm, số lượng các giống mèo đã đạt được con số ấn tượng dựa trên thị hiếu của con người về các giống mèo mới (sở hữu các đặc tính mới và màu lông đa dạng hơn). Hiện nay, theo The International Cat Association ⁽⁷⁾ (TICA – tạm dịch: Hiệp hội Những người nuôi Mèo giống Quốc tế), số giống mèo ghi nhận được tổng thể là 80 giống; trong khi đó, theo công bố của World Cat Federation (WCF – tạm dịch: Liên đoàn Mèo giống Thế giới) cho thấy số giống mèo hiện nay là 97 giống ⁽⁸⁾.

Tại Việt Nam, số lượng chó và mèo được nuôi làm thú cưng được báo cáo đến năm 2022 lần lượt là gần 6.5 triệu và trên 5.5 triệu ⁽¹¹⁾. Nhờ đó, các dịch vụ về chăm sóc thú cưng cũng phát triển nhanh chóng cả về số lượng lẫn chất lượng ⁽⁹⁾. Các Liên đoàn, các Hiệp hội về chó mèo hay các Tổ chức bảo vệ, cứu hộ chó mèo cũng đang phát triển; tiêu biểu là Chi hội Thú Y - Thú nhỏ Việt Nam (VSAVA - Vietnam Small Animal Veterinary Association) – là nơi quy tụ các Bác sĩ Thú y đang hoạt động trong lĩnh vực chăm sóc và điều trị bệnh cho chó mèo và động vật cảnh, VSAVA hiện nay đã có sự hợp tác với Hiệp hội Thú y Thú nhỏ Thế giới (WSAVA – World Small Animal Veterinary Association); hay Liên hiệp các Hội Thú y Châu Á (Federation of Asian Veterinary Associations – FAVA) là nơi tăng cường sự cộng tác giữa các chuyên gia thú y trên thế giới, đặc biệt là khu vực Châu Á ; hay hội Four Paws Việt với sứ mệnh giải cứu các đối tượng chó hoang, bị ngược đãi; hay Liên chi hội Mèo Việt Nam (Vietnam Cat Association – VCA) đã có sự kết nối với Liên đoàn Mèo giống Thế giới WCF.

Hình 2. Các dịch vụ chăm sóc cho chó mèo được sử dụng theo lứa tuổi chủ nuôi tại Việt Nam năm 2022 (Nguồn: TMG Research)

Ngành công nghiệp thú cưng đang bùng nổ tại Việt Nam

Số lượng chó mèo tăng mạnh giúp phát triển ngành công nghiệp thú cưng, tổng doanh số năm 2023 lên tới 500 triệu USD, các mặt hàng cho chúng rất đa dạng và phong phú, ngày càng có nhiều thương hiệu hàng đầu thế giới hiện diện tại đây; trong đó, doanh thu mảng thức ăn thú cưng ước tính đạt 141,88 triệu USD trong năm 2024, mức tăng trưởng kép hàng năm là 9.4% ⁽¹⁰⁾.

Các loại thức ăn chó mèo mới nhất cũng đã được đưa về Việt Nam như thức ăn thịt sống không qua chế biến, dạng sấy thăng hoa (B.A.R.F) hay kiểu thức ăn tươi nấu tại nhà (Home cooked).

Các Bệnh viện Thú y có trang thiết bị hiện đại và chuyên khoa xuất hiện càng nhiều, các chuỗi Phòng mạch Thú y, Dịch vụ Thú y phát triển mạnh để chăm sóc sức khỏe chó – mèo và động vật cảnh khác.

Dịch vụ thú cưng nở rộ: grooming và spa phát triển mạnh và có mặt ở khắp nơi, các khách sạn lưu giữ thú cưng phục vụ nhu cầu lưu giữ chó mèo, các trang trại giống chó mèo nhân rộng quy mô hơn để đáp ứng cho nhu cầu nuôi thú cưng, các trung tâm huấn luyện chó ra đời hay các chuỗi café, nhà ăn dành cho khách hàng có nhu cầu tìm đến để thỏa mãn đam mê yêu chó mèo.

Và không thể thiếu các cuộc thi giống chó mèo tại Việt Nam như: cuộc thi Vietnam International Dog Show – hội thi Chó giống Quốc tế nhằm tôn vinh và bảo tồn các giống chó bản địa của nước nhà, cuộc thi Vietnam Dog Show – cuộc thi Chó đẹp tại Việt Nam do Hiệp hội Những người nuôi Chó giống tại Việt Nam (VKA) tổ chức, hay các Hội thi như WCF Coral Julibe Catshow do Liên chi Hội Mèo Việt Nam VCA đứng ra tổ chức nhằm thúc đẩy các mục tiêu về phúc lợi cho những người bạn đồng hành, đẩy nhanh quá trình đưa ngành nghề nhân giống Mèo được mọi người biết đến, hay cuộc thi Vietnam Cat Championship nhằm tìm kiếm những chú mèo đẹp nhất. Đặc biệt trong năm 2024, có đến hai sự kiện liên quan đến thú cưng như Petfair VietNam là lễ hội tạo điều kiện gặp gỡ giữa các nhà cung cấp và phân phối sản phẩm dành cho thú cưng, hay Global Vietnam Pet Expo là sự kiện gặp mặt và giao lưu giữa những người nuôi thú cưng và các nhà phân phối, sản xuất.

Ngành thú cưng tại Việt Nam hiện nay tuy vẫn còn non trẻ, tuy nhiên tiềm năng phát triển vô cùng lớn, ngày càng kết nối sâu rộng với ngành thú cưng của thế giới.

1. Angela R. Perri, Tatiana R. Feuerborn, Laurent A. F. Frantz, Kelsey E. Witt. Dog domestication and the dual dispersal of people and Dogs into the Americas. Doi: 10.1073/pnas.2010083118.
2. Kate Hodgson, DVM, MHSc, CCMEO, Luisa Barton, NP-PHC, DNP, Marcia Darling, Hon. BSc, Viola Antao, MD, CCFP, MHSc, Florence A. Kim, MD, CCFP, and Alan Monavvari, MD, MHSc, CCFP, CHE, CPHQ. Pet’s Impact on Your Patient’s Health: Levaging and Mitigating Risk. 2015 Vol.28 No.4. doi: 10.3122/jabfm.2015.04.140254.
3. Sara M. Nilson, Barbara Gandolfi, Leslie A. Lyons. Genetics of randomly bred cats support thr cradle of cat domestication being in the Near East. Heredity 129, 346-255 (2022). doi.org/10.1038/s41437-022-00568-4.
4. American Kennel Club – Dog Breeds.
5. American Kennel Club – Meet the Lancashire Heelers, AKC’s Newest Regconized Dog Breeds.
6. Fédération Cynologique Internationale – FCI breeds nomenclature.
7. The International Cat Association.
8. World Cat Federation.
9. TGM Vietnam Pet Care Survey 2023 | Unleashing Insights on Pet Owners.
10. PetFair Vietnam - Petfair Vietnam & Future Growth Trends in 2024-2029.
11. VietNam Pet Food Market (2017 – 2029).